Warme herfsten en koude winters: wat betekent dit voor uw tuinplanten?

De herfst van 2023 begon met een record: het was de warmste september ooit gemeten, met zelfs zes tropische dagen. Tot de jaarwisseling bleef het weer bijzonder zacht, regenachtig en somber. Dit patroon sluit aan bij de voorspellingen van nieuwe klimaatscenario’s, die aangeven dat onze herfsten in de toekomst nog verder zullen opwarmen. Tegen 2050 zullen we jaren zoals 2023 als ‘normaal’ beschouwen, als de uitstoot van broeikasgassen niet drastisch vermindert.

Maar wat betekent zo’n warme herfst voor onze planten?

Veel planten in onze tuinen zijn ‘bevriezingstolerant’, wat betekent dat ze vorst kunnen overleven door zich aan te passen aan de kou. Dit proces, ook wel ‘afharden’ genoemd, voltrekt zich aan het einde van het groeiseizoen. Een geleidelijke temperatuurdaling is ideaal voor deze acclimatisatie. Maar warme dagen en niet-vrieskoude nachten in de herfst kunnen het afharden vertragen of zelfs verhinderen, wat leidt tot vorstschade wanneer de temperatuur plotseling onder nul duikt. In een ideale situatie hebben planten voldoende tijd om hun antivries-eiwitten aan te maken voor de echte winterkou toeslaat. Winterharde houtachtige gewassen hebben enige tijd temperaturen rond het vriespunt nodig om extreem lage temperaturen, sommige zelfs tot -35°C, te kunnen overleven. Door de warme herfst van 2023 bleven veel planten echter langer groen en begonnen ze later aan hun voorbereiding op de winter. Hierdoor zijn ze gevoeliger voor plotselinge kou, wat hun overlevingskansen in de winter verlaagt.

Welke planten zijn het meest winterhard?

Sommige planten, zoals eik, iep, esdoorn, beuk, es, walnoot en winterharde rododendron, hebben het vermogen om ijskristallen in hun cellen te onderdrukken, wat hen helpt om extreme kou te weerstaan. Andere, zoals de rode kornoelje, hebben een uitdrogingsmechanisme ontwikkeld. Bij deze plant stroomt het water uit de cellen wanneer de temperatuur daalt, waardoor het water tussen de celwanden bevriest zonder de cellen te beschadigen. De algemene regel is dat hoe winterharder een plant is, hoe beter hij uitdroging kan verdragen, wat verklaart waarom sommige vorstbestendige gewassen ook goed tegen droogte kunnen tijdens het groeiseizoen.

Winterschade ontstaat meestal door een snelle temperatuurval, vooral bij planten die nog niet volledig zijn afgehard.

Hoe ontstaat winterschade bij planten?

Winterschade ontstaat meestal door een snelle temperatuurval, vooral bij planten die nog niet volledig zijn afgehard. Knoppen zijn vaak het meest gevoelig voor vorstschade en kunnen afsterven als de temperatuur te snel te laag zakt. Dit zie je bijvoorbeeld bij rododendrons, waarvan de bloemknoppen soms afvallen of beschadigd raken bij vroege vorst, zelfs als de plant zelf bestand is tegen temperaturen tot -20°C. Vorstscheuren kunnen ook optreden, vooral aan de zonkant van de stam, waar de temperatuurverschillen het grootst zijn. Daarnaast kunnen bladhoudende planten vocht verliezen door droge, koude oostenwinden, wat leidt tot uitdroging en bladverlies, zelfs als de plant winterhard is.

Hoe bescherm je planten tegen vroege vorst?

• Water geven: Zorg ervoor dat planten voldoende water hebben, vooral potplanten die sneller uitdrogen. Houd er rekening mee dat bij lage temperaturen de opname van water door de wortels afneemt.
• Bodemisolatie: Leg een laag organisch materiaal, zoals boomschors, rond de basis van planten om te voorkomen dat de bodem bevriest. Dit helpt de plant om water te blijven opnemen.
• Windscherm: Plaats een windscherm om koude winden tegen te houden, vooral de oostenwind die voor uitdroging kan zorgen.
• Afdekken: Dek planten af met een vliesdoek of ander isolerend materiaal. Zorg ervoor dat dit bestand is tegen wind en niet beschadigd raakt bij slecht weer.
• Bemesting: Gebruik geen stikstofrijke meststoffen in de herfst, omdat deze de groei bevorderen in plaats van het afharden.

Jonge planten zijn vaak het meest kwetsbaar voor vorstschade. Het inpakken van de stam met bamboematten kan helpen om vorstscheuren te voorkomen.

Hoe overleven planten de winter?

Of een plant de winter overleeft, hangt af van verschillende factoren zoals de genetische eigenschappen, de juiste standplaats en verzorging, en de weersomstandigheden in de maanden voorafgaand aan de vorst. Ziekten, plagen en gebreken kunnen planten verzwakken, waardoor ze gevoeliger worden voor kou. Ook snoeiwonden kunnen vorstschade veroorzaken als ze niet goed genezen zijn voor de winter begint.

Wat gebeurt er bij late vorst?

Late vorst, die optreedt na een periode van zacht weer, kan planten opnieuw schade toebrengen, vooral als de sapstroom al op gang is gekomen. Sommige planten hebben een korte koudeperiode nodig om te groeien, maar als deze groeiperiode abrupt wordt onderbroken door late kou, kunnen de planten beschadigd raken.

Aanplanten tegen een zuidmuur: voor- en nadelen.

Planten tegen een zuidmuur blijven vaak langer groen, omdat de muur warmte uitstraalt. Dit vertraagt het afharden van de planten, wat ze kwetsbaarder maakt voor vorst. Kies daarom voor planten die goed bestand zijn tegen droogte en hitte, zoals vollezonplanten. Let ook op met bontbladige planten, want de witte randen van hun bladeren kunnen beschadigd raken door te veel licht.

Samenvatting:

• Planten beginnen in het najaar met afharden, maar een warme herfst kan dit proces vertragen.
• Een plotselinge temperatuurval kan vorstschade veroorzaken, vooral bij jonge planten en planten die tegen een warme muur staan.
• Bescherm uw tuin door planten af te dekken, windschermen te plaatsen en de juiste bemesting te gebruiken.
• Let op lokale windstromingen en temperatuurverschillen bij het beschermen van uw planten tegen nachtvorst.

Met de juiste voorzorgsmaatregelen kunt u uw tuinplanten helpen de winter veilig door te komen, zelfs bij onvoorspelbare weersomstandigheden.

Tekst: Lizzy Heylen