23 “Proeftuinen ontharding”
Een commissie van deskundigen selecteerde 23 projecten uit de meer dan 300 voorstellen die werden ingediend na de projectoproep ‘Proeftuinen ontharding’. Deze 23 Proeftuinen Ontharding krijgen samen 5 miljoen subsidies en worden in 2019 opgestart. De initiatiefnemers krijgen ook projectbegeleiding om beton, asfalt of gebouwen te verwijderen die ruimte kwalitatief in te richten. Dat moet leiden tot concrete ontharding op het terrein, maar ook tot kennisopbouw en -deling over hoe ontharding mogelijk wordt.
Met de subsidie voor onthardingsprojecten wil de Vlaamse Regering verschillende proeftuinen opstarten. Dit moet niet enkel leiden tot concrete onthardingen op het terrein, maar ook tot kennisopbouw en -deling.
Joke Schauvliege, Vlaams minister van Omgeving, Natuur en Landbouw, voorziet in 2018 en 2019 telkens vijf miljoen euro voor initiatieven die ontharding van de bodem (het wegnemen van beton, asfalt of gebouwen) stimuleren. De initiatiefnemers kunnen beroep doen op inhoudelijke expertise, communicatie en subsidies. Het betreft dus een breed traject om samen te werken aan een onthardingscultuur. De omslag in het ruimtegebruik moet mee het hoofd bieden aan de maatschappelijke uitdagingen, zoals klimaat, watertekort en -overlast, demografie, mobiliteit en energie.
Drie types van onthardingsprojecten komen in aanmerking: onthardingsprojecten met quick win, coalitievormende onthardingsprojecten en systemische onthardingsprojecten.
• Bij onthardingsprojecten met quick win gaat het om concrete dossiers die binnen de drie jaar kunnen uitgevoerd worden: een school die speelplaats wil ontharden, een gemeente die een plein wil opbreken, een grondeigenaar die een gebouw van zijn perceel wil verwijderen.
• Bij coalitievormende onthardingsprojecten gaat het om een bepaald gebied dat men samen met anderen wil ontharden. Via een pilootproject leidt dit tot een realisatie op middellange termijn. Het gaat bijvoorbeeld om bewoners van een bouwblok die samen het binnenplein willen ontharden of gemeenten die samen de groenblauwe structuren over de gemeentegrenzen heen willen versterken.
• Op grote schaal ontharden en hiervoor een visie uitwerken om naar een uitvoering te kunnen gaan, kan binnen systemische onthardingsprojecten. Enkele voorbeelden: een gemeente wil een onderzoek voeren naar het schrappen van wegen en infrastructuur, een intercommunale wil een visie ontwikkelen op het herstructureren van verkavelingen zodat ontharding ontstaat, of een bedrijvengroep wil uitwerken hoe ze structureel tot ontharding kan overgaan op haar terreinen.
De projecten moeten de omslag maken van een praktijk van uitbreiding naar een transformatie van al gebruikte/verharde ruimte, zoals opgenomen in de strategische visie van het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen.
Proeftuinen over het Vlaamse Gewest
Verharde boerderij wordt productieve landerij, Geel
175.040 euro
Het projectvoorstel van Voorland, ILVO, Boerenbond en KULeuven gaat over de uitdaging om stoppende landbouwbedrijven een herbestemming te geven als er een groot potentieel is om de ruimte te ontharden en opnieuw in te zetten voor de landbouw. Het vertrekt van een sterk partnerschap met onder meer de Boerenbond, en heeft als doel om tijdens de komende vijf jaar 20% van het onthardingspotentieel bij vrijkomende landbouwbedrijven effectief te ontharden.
Om dat te realiseren zal deze proeftuin het onthardingspotentieel en de obstakels en behoeften beter in beeld brengen. De bevindingen zal men ook in verschillende overlegronden en workshops met land- en tuinbouwers aftoetsen, om zo binnen de landbouwsector een aanpak uit te bouwen rond ruimtelijk ontharden, dat een strategisch belang krijgt in een brede uit te werken toekomstvisie over landbouw.
Groen met Grijs – (LATITUDE Platform for Urban Research and Design, KU Leuven en UC Louvain)
187.316 euro
Vertrekkend van de ontharding van industrieterreinen op strategische locaties als testsites benadert dit project ontharden als een heel proces dat gaat over het wegnemen zelf, maar ook over materialen, (ecologische) kenmerken van het gebied en het terrein en het hergebruik van de weggehaalde materialen. Het project zoekt naar de meerwaarde van ecosysteemdiensten op bedrijventerreinen en de actie van ontharden.
Op basis van onderzoek en ervaringen op twee testsites (bedrijventerreinen met een overstromingsproblematiek) komt men tot concrete acties en een methodologie om industrieterreinen op een duurzame manier te ontharden. Het doel is om effectief 20% van de oppervlakte van de industriezones te ontharden. Dat zal gebeuren via samenwerking met bedrijven, onderzoeksinstellingen en overheden, waarbij men ook zal inzetten op hergebruik van de ontharde materialen via circulaire en sociale economie.
RE-MOVE: waar een wil en een plan is kan een weg weg
174.113 euro
Dit project van TV RE-ST, Trage Wegen, Voorland onderzoekt wat het onthardingspotentieel is van het wegennet, dat in Vlaanderen het grootste aandeel heeft in de verharding. Door parallel onderzoek en door in drie pilootgemeenten onthardingen van wegen te testen en uit te werken probeert het project tot lokale ontharding op het terrein te komen, en een bruikbare aanpak voor andere gemeenten in Vlaanderen te ontwikkelen.
Het project benadert de opdracht breder dan alleen de wegontharding op zich. Het zet ook in op het afkoppelen en herbestemmen van wegen, zodat er mogelijkheden zijn voor een andere invulling en een ander gebruik ervan, zoals een transformatie tot trage wegen, fietspaden enz. Onderliggend wordt de verkeersafwikkeling onderzocht, en wordt ruimte geboden aan waterinfiltratie, biodiversiteit, landschapsopbouw, … De bedoeling van het hele project is om een multipliceerbare open source-methodiek te ontwikkelen waarmee lokale besturen het onthardingspotentieel van – verouderde – wegen kunnen bepalen.
Proeftuinen in Antwerpen
Gummarushof, Mechelen – quick win project
100.000 euro
Een groep burgers verenigd in een Burgerlijke Maatschap wil de speelkoer van de voormalige Sint-Gummarusschool, met aanpalende parochiekerk, ontharden en omvormen tot een groene collectieve binnentuin van hun co-housing project. Het voorstel zet sterk in op ecologie, en hergebruik van water en van het ontharde materiaal, alsook het openstellen van de toekomstige binnentuin en kerkruimte voor buurt- en andere socio-culturele organisaties. De transformatie van meer dan 2.500 vierkante meter gebeurt door 24 gezinnen samen.
Marktplein en omgeving rond gemeentehuis, Vorselaar – quick win project
250.000 euro
De gemeente Vorselaar wil haar centrale pleinen autovrij maken en ontharden. Ze zal naast het groener heringerichte plein een grotere, trage en groene verbinding creëren. Daarbij worden gebouwen gesloopt en wordt het gemotoriseerd verkeer gereorganiseerd en verminderd. Het voorgestelde project past binnen een groter masterplan en bovendien is het ontharden verankerd in een meerjarenplan. Het voorstel toont een sterk engagement op financieel, sociaal en politiek vlak.
Vallei van de Kleine Nete, Lier, Nijlen, Ranst en Zandhoven – quick win project
250.000 euro
Natuurpunt werkt stapsgewijs aan het ontharden in de vallei van de Kleine Nete. Met deze subsidie en het bijhorende traject wil het dit sterker en sneller laten vooruitgaan door verhardingen in natuurgebied op te ruimen en weg te nemen, en daarbij meer ruimte geven voor water in dit erg overstromingsgevoelig valleigebied. Eerst worden verkeerd gelegen weekendverblijven en andere historische verhardingen of ophogingen afgebroken en weggenomen, zodat er terug meer ruimte is voor natuur en waterberging,
Oude loodsen Fort van Borstbeek, Borsbeek – quick win project
250.000 euro
Op de site van het fort van Borsbeek wordt een ruime natuurlijke herinrichting gerealiseerd, nadat grote oppervlakten verharding weggenomen zijn en oude loodsen gesloopt werden. Er komt geen bijkomend ruimtebeslag. De activiteiten die plaatsvonden in de te slopen gebouwen, verhuizen naar historische gebouwen in het fort. De ontharde ruimte krijgt veel aandacht voor biodiversiteit, waterhuishouding en (historische) belevingswaarde en wordt zoals natuurgebied ernaast onder het beheer van Natuurpunt gebracht.
GruunRant Onthardt, stadsrand oost-Antwerpen
250.000 euro
Dit grootschalige project wil een onthardingsgolf op gang brengen om de Antwerpse stadsrand te defragmenteren en te vergroenen. Door coalitievorming wil men zoveel mogelijk concrete onthardingsprojecten uitwerken met lokale betrokkenen en actoren. Het projectvoorstel vertrekt van een ruimtelijke analyse die verschillende strategisch gelegen en potentieel te ontharden zones in kaart brengt. De bedoeling is om een vernieuwende en lokaal sterk verankerde coalitie op te zetten die ook na de proeftuin via samenwerking verder inzet op ontharding. De jury gaat uit van 10 ha die worden onthard tijdens de proefperiode, maar vraagt zich af of dit voldoende is voor ontharding in een dergelijk groot gebied.
https://gruunrant.reddevoorkempen.be/
De robuuste klimaatstraat, Antwerpen – systemisch initiatief
213.993 euro
Het doel van dit project is om een kwalitatieve en multifunctionele vergroening van wegen op te zetten op wijkniveau. Het vertrekt daarbij vanuit een geïntegreerde benadering van de klimaatuitdagingen, met aandacht voor waterbeheersing, zowel op publiek, semi-publiek als privaat domein. Door met verschillende partners en lokale actoren diverse coalities en een Living Lab (samenwerkingsplatform) op te zetten, stimuleert men het ondernemer- en ambassadeurschap voor een onthardingscultuur. De effectieve ontharding is in eerste instantie goed voor 600 tot 900 vierkante meter, met een ruimer potentieel tot 45.000 vierkante meter per jaar.
Proeftuinen in Limburg
Evence Coppéelaan, Genk – quick win project
250.000 euro
Dit project wil op korte termijn omvangrijke delen verharding van de Evence Coppéelaan definitief uitbreken. Daarmee zet het strategisch in op een kwalitatieve verbinding met meer groen en ruimte voor zachte mobiliteit tussen de stadskern, het station van Genk en de cultuursite C-Mine. De helft van de baanvakken wordt geschrapt. Het project is een voorbeeld voor de transformatie, inclusief ontharding van vele overmaatse (steen)wegen in Vlaanderen, met aandacht voor vergroening (inclusief onderhoud en beheer), waterhuishouding en strategische (her)ontwikkeling.
Groen hart voor Zolder, Heusden-Zolder (gemeente Heusden-Zolder) quick win project
250.000 euro
Het project realiseert een centrale groenruimte voor Zolder door o.a. het strategisch knippen (onderbreken en een gedeelte wegnemen) van de Dekenstraat (een tweevaksbaan met langsgelegen parkeerplaatsen). Daarbij worden het beschermde landschap van het Domherenpark en de groene zone rond de voormalige pastorie verbonden. De basisschool Beekbeemden uit de Mangelbeekvallei wordt afgebroken en verhuist naar een centralere locatie. De bedoeling is om het ruimtebeslag te verminderen en te ontharden. Zo komt er meer ruimte voor natuur en water en worden het landschap en de verstedelijkte omgeving versterkt en gelijktijdig dichter bij elkaar gebracht.
https://www.heusden-zolder.be/groen-hart-voor-zolder
Ontsnipperingsproject Pietersheim, Lanaken (stad Lanaken) coalitievormend initiatief
250.000 euro
Het project wil via een ontsnipperingsproject een Europese natuurverbinding realiseren tussen het Nationaal Park Hoge Kempen en een aansluitend open ruimtegebied in Maastricht, met verdere uitloop naar Duitsland. Daarnaast worden er win-winsituaties gezocht met het versterken en verweven van een recreatief knooppunt.
Proeftuinen in Oost-Vlaanderen
Betonschraap: ontharding Oostakkerdorp, Gent – quick win project
250.000 euro
Het doel van het project is om de verharde oppervlakte drastisch te verminderen, en de verkeersafwikkeling (van alle vervoersmodi) op een slimmere, veiligere en veel meer leefbare manier te organiseren. De ontharde oppervlakte zal op kwalitatieve groene manier worden heringericht met meervoudig ruimtegebruik voor alle doelgroepen, met ook aandacht voor waterhuishouding. Het zal de aanwezige groenruimte sterk vergroten. Het geheel kadert ook in de uitvoering van enkele van de strategische doelstellingen waarop de nieuwe Gentse Stadsbouwmeester samen met de stad en bevolking verder zal inzetten.
Betonschraap de Smet de Naeyerpark, Gent – quick win project
222.600 euro
Het voorstel verbindt bestaande groene ruimtes met elkaar door overmaatse wegverharding te schrappen. De ingreep wijzigt de verkeerssituatie sterk door twee knips (onderbreken en/of verwijderen van een stuk straat) en beperkt het parkeeraanbod. Er komt meer plaats voor wateropvang en –infiltratie en een sterkere collectivisering van de ruimte. De ingrepen bieden een meerwaarde voor de nabijgelegen scholen, en voor een omvattend fietsnetwerk op stedelijk niveau; waardoor de strategische impact groter wordt.
Markt 23 / Kerktuin Wetteren, Wetteren – quick win project
250.000 euro
Een aantal gebouwen die in het centrum van Wetteren erg dicht bij de kerk staan, worden volgens het voorstel afgebroken en de omliggende ruimte onthard. De gemeente heeft nu geen echt centrale ruimte rondom de kerk en ook de kerk zelf is als monument niet goed zichtbaar. Door de ingrepen ontstaat meer publieke ruimte en komt de architectuur van de kerk beter tot haar recht.
Proeftuinen in West-Vlaanderen
Speelgroenplaats VBS KBK Sint-Paulus, Kortrijk – quick win project
250.000 euro
Voor de heraanleg van haar speelplaats werkte Basisschool Sint-Paulus al aan een participatief voortraject met vele partners, kinderen, leerkrachten en ouders. Daarvoor werkte de school met een sterk team met goede technische kennis, speelplaats- en landschapsontwerp ervaring. Het voorstel plant een ruime ontharding, met veel aandacht voor het ecologisch ontwerp en het verhogen van de opvangcapaciteit en het hergebruik van hemelwater. Overtollig hemelwater en afvalwater zal via natuurlijke drainage door de ontharde speelplaats in de bodem kunnen infiltreren. De groene omgeving en het duurzaam omspringen met water, maar ook de kennis die wordt opgedaan en de heraanleg van de speelplaats zelf, worden op een pedagogische en leerrijke manier ingezet ten voordele van de kinderen van de school. Bovendien wordt de ruimte opengesteld voor jeugdwerkorganisaties.
https://speelgroensintpaulus.wordpress.com/
Transitie industriële varkenssite naar eetbare pluktuin, Ardooie (De Houtmeerschen) – quick win project
250.000 euro
Dit project beoogt de transformatie van een industrieel varkensbedrijf met vier mestvarkensstallen tot een streekeigen en inspirerend duurzaam project, dat publiek toegankelijk is en de gemeenschap in de omgeving betrekt. De vier stalgebouwen en de omliggende verharding worden omgevormd tot verschillende biotopen voor mens en dier. Van één stal wordt de vloerplaat onthard en de stal blijft bestaan als afdak met zachte grondbodem voor dieren. Een tweede stal wordt volledig afgebroken en heraangelegd als pluk-, proef- en kruidentuin. De derde stal wordt volledig onthard en alleen een open stalen frame blijft behouden zodat er eetbare klimplanten aan groeien. De laatste stal zal een transitie ondergaan tot getrapte waterbiotoop voor de eigen waterzuivering in een waterreservoir of met rietveld. Ook de asfaltering voor de stallen en de siloplatforms worden volledig onthard. Het project zet zo op een vernieuwende manier in op ontharden.
OLV Hemelvaartinstituut afdeling Spes Nostra, Brugge – quick win project
250.000 euro
Dit onthardingsproject, dat wordt getrokken door diverse betrokkenen van de school, maakt van de speelplaats een over het algemeen groene speelplaats, met wadi’s en met een didactisch doel. De strategische locatie van deze ontharding draagt bij tot vergroening van de omgeving. De school maakt werk van educatie en communicatie rond ontharden, en zal de vernieuwde speelplaats openstellen voor de omgeving.
Proeftuinen in Vlaams-Brabant
Freinetschool De Zevensprong, Leuven – quick win project
119.780 euro
Freinetschool de Zevensprong is gelegen in het sterk verharde centrum van Leuven en wil op een innovatieve manier haar grootste speelplaats maximaal ontharden. De speelplaatswerkgroep is samengesteld uit ouders, leerkrachten, onderhoudspersoneel. Ze ging in zee met een architect en landschapsontwerper met veel ervaring in het kwalitatief vergroenen en ecologisch heraanleggen van speelplaatsen. Het origineel ontwerp heeft een educatieve en sterk participatieve insteek en brede samenwerkingsverbanden. Het voorziet een buitenklas, uitwisselingen met de moestuin (werken op gesloten kringlopen) en betrekt de kinderen bij het onthardingsproces en de aanleg van de veelzijdig groene speelplaatsherinrichting. Ook opgenomen in het voorstel zijn wateropvang en -zuivering, en het versterken van ecologie in de stad. Alles is ook opgenomen in een breed leertraject en lessenpakket dat de school verder zal uitdragen naar andere scholen.
Vogelzangbeek, Sint-Pieters-Leeuw – quick win project
250.000 euro
De Vogelzangbeek is vandaag sterk verweven en verscholen in het verstedelijkte landschap. Dit project wil door ontharding de aanwezigheid van de Vogelzangbeek verbeteren. Door een strategisch gelegen bedrijfsgebouw te slopen, wil het een toonaangevende bijdrage leveren aan het verder ontharden en vrijwaren van de vallei van de Vogelzangbeek. De ontharde ruimte zal worden omgevormd tot natuurgebied, met aandacht voor waterbeheer, biodiversiteit, landschapsbeleving en recreatie. Het project kadert in een ruimere strategische aanpak en ambitie voor het versterken van het netwerk van groenblauwe aders.
Zenneweide, Lembeek (Halle) – quick win project
173.506 euro
Het project voorziet een effectieve ontharding van een bedrijventerrein van 23.303 vierkante meter bij de Zenne in Lembeek, en de herbestemming ervan tot een openbaar natuurpark ‘Zenneweide’. Daarbij worden op het bedrijventerrein gebouwen gesloopt en hun funderingen verwijderd, en worden bv. ook de toegangswegen weggenomen. Daarna wordt ook de bestemming gewijzigd van industriegebied tot natuurgebied. Het natuurpark wordt één van de grotere schakels binnen het openruimteproject ‘landschapspark Zenne’, dat kadert in het strategisch project Zennevallei.
Basisschool Heilig Hart en College Handbooghof, Halle – quick win project
151.802 euro
Met dit project willen de scholen meer dan de helft van hun verharde speelplaats ontharden. De scholen sluiten met hun onthardingsproject aan bij het project van het landschapspark Zenne dat de stad Halle wil realiseren, wat de impact van beide projecten versterkt. De ontharde speelruimte zal na de schooluren en tijdens de weekends ook voor een breder publiek toegankelijk zijn, in functie van het medegebruik van schoollokalen voor ontspanning, actieve en rustige spelmomenten, educatieve activiteiten, e.d. De aansluiting bij het landschapspark de Zenne, de klimaatrobuuste aanpak, het binnentrekken van hoogstammig groen in de stad en de zichtbaarheid naar het publiek domein ondersteunen de strategische impact. Ook op educatief vlak staat dit project sterk.
Redingenhof, Leuven – coalitievormend initiatief
234.435 euro
Het project omvat een vernieuwende coalitie tussen een school en buurtbewoners, publieke en professionele partners, die inzetten op verschillende onthardingen door de herinrichting van twee straten en een aanpalend schoolterrein. Men stelt een aanpak voor over de perceelsgrenzen heen, die werkt rond verharde terreinen in publiek en privaat bezit. Daardoor ontstaan kansen voor een sterkere doorwaadbaarheid (het realiseren van een doorsteek waar je nu niet door kan) en het collectief gebruik van de ruimte.