Buitenverlichting: veiligheid versus lichtvervuiling

Buitenverlichting verhoogt uw veiligheid, maar overmatig gebruik kan leiden tot lichtvervuiling en lichthinder. Lichthinder is de overlast die veroorzaakt wordt door verlichting, terwijl lichtvervuiling verwijst naar de verhoogde helderheid die zichtbaar is in de nachtelijke omgeving. Dit heeft niet alleen impact op mensen, maar ook op dieren en hun natuurlijke leefomgeving.

De impact van verlichting op nachtdieren

Nachtdieren zijn van nature enkel blootgesteld aan het zachte licht van de maan en de sterren. Straatlantaarns en andere vormen van kunstlicht kunnen de biologische processen van dieren verstoren. Insecten raken bijvoorbeeld gedesoriënteerd en blijven uitgeput rond deze lichten cirkelen, wat hen een makkelijke prooi maakt voor roofdieren. Het kunstlicht kan dieren vangen of juist verjagen. Als we de biodiverse habitats van nachtactieve dieren willen beschermen, moeten we goed nadenken over de manier waarop we verlichting inzetten.

Als we de biodiverse habitats van nachtactieve dieren willen beschermen, moeten we goed nadenken over de manier waarop we verlichting inzetten.

Sommige nachtdieren, zoals bepaalde insecten en vogels, vermijden verlichting helemaal en gebruiken donkere corridors om zich te verplaatsen. In verstedelijkte gebieden kan het een uitdaging zijn om deze donkere routes te creëren. Dimbare, amberkleurige en uv-vrije ledverlichting is hierbij een populaire oplossing.

Slim omgaan met buitenverlichting

Voor veel soorten verlichting bestaan er inmiddels strikte voorschriften. Zo kan het zijn dat u verlichting alleen mag gebruiken met een bewegingssensor, of dat het licht alleen aangaat tijdens specifieke activiteiten. In sommige gevallen wordt zelfs geadviseerd om helemaal geen verlichting te plaatsen. Vooral fiets- en voetpaden kunnen baat hebben bij alternatieve maatregelen, zoals reflecterende lijnen of ‘glowstuds’ die licht uitstralen zonder de omgeving te verstoren. Een betere keuze voor padverlichting is een armatuur met een ‘full cutoff’. Dit type verlichting zorgt ervoor dat het licht alleen naar beneden schijnt en niet de lucht in. Hierdoor wordt strooilicht voorkomen, wat positief is voor zowel de flora als fauna in de omgeving.

Het effect van verschillende lichtkleuren

Het gebruik van licht met langere golflengtes, zoals rood licht, wordt vaak gezien als minder verstorend voor dieren. Toch kunnen veel dieren dit licht nog steeds waarnemen en hun gedrag hierop aanpassen. In sommige gevallen wordt helder wit licht langs wegen vervangen door rood licht om dieren meer bewegingsvrijheid te geven. Ook groenblauw licht wordt soms toegepast in de buurt van weide- en trekvogels, zoals op het waddeneiland Ameland. Naast het minimaliseren van verstoringen, kan kunstlicht ook worden ingezet om dieren te beschermen. Zo kunnen vissen met behulp van licht uit bepaalde gebieden worden gehouden, of kunnen invasieve soorten worden ontmoedigd om te migreren.

Verlichting die naar beneden schijnt in plaats van omhoog, geeft u niet alleen een veilig gevoel, maar is ook vriendelijker voor de natuur.

Verlichting in uw tuin

Als u in uw eigen tuin planten wilt verlichten, kies dan voor soorten waarvan u weet dat ze weinig biodiversiteit aantrekken. Verlicht vijvers niet of alleen kort en houd het gebied rond dierenverblijven donker. Amberkleurig of rood licht kan een goede keuze zijn, maar weet dat ook dit effect heeft op fauna en flora. Gebruik dimbare lampen en installeer een timer zodat het licht alleen aangaat wanneer nodig. Verlichting die naar beneden schijnt in plaats van omhoog, geeft u niet alleen een veilig gevoel, maar is ook vriendelijker voor de natuur.

Meer weten over verlichting en biodiversiteit?

Verlichting afstemmen op de omgeving in België
Er bestaat een zogenaamde duisternisbehoeftekaart. Deze kaart laat zien hoe belangrijk het is om duisternis te bewaren of te herstellen in bepaalde gebieden. Ontdek hoe u uw verlichting kunt aanpassen aan de omgeving: duisternisbehoeftekaart.

Code van goede praktijk – Openbare verlichting
Lees de richtlijnen voor openbare verlichting in België, opgesteld door IBE-BIV: Code van goede praktijk.

Effect van verlichting op dieren en planten
Een uitgebreid rapport over de effecten van nachtelijke verlichting op biodiversiteit, gepubliceerd door het INBO: Effecten van verlichting op biodiversiteit

Voorbeelden en wetgevingen
Nederland: Beleidsplan openbare verlichting Maasgauw 2024-2028: Lokale wet- en regelgeving Maasgauw
Frankrijk: Informatie over de nationale aanpak tegen lichtvervuiling en relevante wetgeving: Franse wetgeving over lichtvervuiling en Preventie en beperking van lichtvervuiling in Frankrijk

Projectvoorbeelden
1. Nederland: Beleef opnieuw de sterrennacht op Texel. Dit project toont hoe innovatieve verlichting de sterrenhemel weer zichtbaar maakt, zonder afbreuk te doen aan veiligheid en biodiversiteit: Sterrennacht op Texel
2. Nederland: Op Ameland wordt speciale minderhinder-verlichting gebruikt om wad-, weide- en trekvogels te beschermen: Connected led-straatverlichting op Ameland
3. België: Bewegingssensoren op straatverlichting zorgen ervoor dat licht enkel aangaat wanneer nodig, wat lichtvervuiling vermindert: Bewegingssensorverlichting in België

Trends
Een van de meest interessante trends op het gebied van buitenverlichting zijn verkeersbewuste straatverlichtingssystemen zoals LUCIOLE®.
Bekijk een korte video over LUCIOLE®: LUCIOLE® Verkeersbewuste verlichting
En andere innovaties in verlichting: Innovatie in stedelijke verlichting

Tekst: Lizzy Heylen
Beeldmateriaal: Shutterstock