Eiland van verwondering: een sculpturale moerastuin tussen kunst, natuur en ecologie in Plantentuin Meise

Op een eiland midden in de kasteelvijver van de Plantentuin Meise bevindt zich sinds 2022 een uitzonderlijk stukje landschapskunst. De Eilandtuin, ontworpen door kunstenaarsduo Gijs Van Vaerenbergh in samenwerking met Atelier Arne Deruyter, biedt bezoekers een verrassende beleving waarin romantiek, ecologie en artistieke architectuur naadloos in elkaar overvloeien. Meer dan een tuin is dit een landschappelijke installatie: een verborgen wereld vol mysterieuze buitenkamers, sculpturale paden en rijke biotopen.

Verborgen in het hart van de Plantentuin

De Eilandtuin maakt deel uit van een bredere strategie om de toeristische aantrekkingskracht van de Plantentuin Meise te versterken. Het project kreeg vorm op uitnodiging van de Plantentuin en werd gerealiseerd met een ontwerpbudget van 600.000 euro. Het resultaat is een intieme moerastuin, geïnspireerd op de Engelse landschapsstijl, die bezoekers uitnodigt om ‘binnen’ te stappen in een andere wereld.

“Het eiland symboliseert de spanning tussen afstand en ontdekking.”

Vanaf de oevers van de kasteelvijver oogt het eiland als een levend kunstwerk – een samenspel van natuurlijke en architecturale elementen dat voortdurend van karakter verandert afhankelijk van het standpunt van de bezoeker. Zodra je voet zet op het eiland, kom je in een gesloten wereld terecht waarin weelderige begroeiing, open plekken en poëtische paden elkaar afwisselen.

“We wilden een plek creëren waar mensen even ontsnappen aan de open structuur van de Plantentuin.”

Een sculpturaal pad leidt de weg

Centrale ruggengraat van het ontwerp is het 400 meter lange, meanderende pad in uitgewassen beton. Dit pad zweeft als het ware boven de waterpartij en slingert zich als een sculpturale lijn doorheen de verschillende biotopen. Het pad is geïnspireerd op het klassieke vlonderpad, maar werd geherinterpreteerd als een hedendaags kunstobject. Door de subtiele vormen en het spel met hoogtes wordt wandelen zelf een zintuiglijke ervaring.

“De wandeling is opgevat als een sculpturaal gebaar, dat bezoekers als vanzelf door het landschap leidt.”

De vloeiende beweging van het pad creëert een dialoog tussen kunst en natuur. Het pad duikt weg in het groen, verschijnt plots weer bij een open plek, en gidst de bezoeker langs poelen, kreken en mysterieuze groene kamers.

Ecologie als uitgangspunt

De Eilandtuin is niet alleen esthetisch bijzonder, maar ook ecologisch doordacht. Het ontwerp vertrekt vanuit de wens om biodiversiteit te versterken en klimaatadaptief te bouwen. De eilandengroep is aangelegd met variaties in bodempeil, waardoor natuurlijke overgangen ontstaan tussen natte en droge zones. Zo werden talrijke microbiotopen gecreëerd – van ondiepe waterzones en moerassen tot elzenbroekbossen en varenkamers. In de beplanting is gekozen voor een mix van inheemse en exotische soorten, in lijn met de botanische collectie van de Plantentuin. De nadruk ligt op aquatische en moerasplanten, met soorten als moerascipres (Taxodium distichum), watercipres (Metasequoia glyptostroboides) en de slangenden (Araucaria araucana) als blikvangers. In totaal groeien er meer dan 400 plantensoorten, die bijdragen aan het behoud van zeldzame flora en een nieuwe habitat bieden voor fauna.

Klimaatrobuust en onderhoudsvriendelijk

Bij het ontwerp werd rekening gehouden met duurzaamheid en klimaatadaptatie. Dankzij de slimme indeling van de biotopen en het gebruik van natuurlijke materialen blijft het onderhoud beperkt. Waterpartijen fungeren als buffer bij hevige regenval en zorgen voor natuurlijke koeling in warme periodes. Er is geen gebruik gemaakt van domotica of technische irrigatiesystemen – de tuin reguleert zichzelf grotendeels via de natuurlijke waterkringloop.

“De Eilandtuin toont hoe landschapsontwerp hand in hand kan gaan met ecologie én poëzie.”

Ook op materiaalvlak werd gekozen voor robuuste, duurzame oplossingen. Het betonnen pad is uitgevoerd in uitgewassen beton, waardoor het waterdoorlatend is en tegelijk een natuurlijke uitstraling heeft.

Een culturele en toeristische troef

Met dit project positioneert de Plantentuin Meise zich nog sterker als een vernieuwende en belevingsvolle bestemming. Vlaams minister van Toerisme Zuhal Demir noemde de Eilandtuin bij de opening een “extra troef die het domein een internationale allure geeft”. En met meer dan 220.000 bezoekers per jaar is de tuin een belangrijke spil in het toeristisch beleid voor de Vlaamse Rand. Daarnaast vervult de Eilandtuin een educatieve functie. Dankzij haar nabijheid tot het kasteel en de rijke plantencollectie kan de plek worden ingezet voor rondleidingen, workshops en zakelijke evenementen. Zo krijgt het eiland een meervoudige betekenis: als rustpunt, als leerplek, en als visueel icoon binnen het domein.

“Het landschap moet nog meer de drager worden van toekomstige ontwikkelingen. Het is de basis van elk project.”

Gijs Van Vaerenbergh en Atelier Arne Deruyter

Een visie op landschapsarchitectuur

Het project laat zien hoe landschapsarchitectuur vandaag de dag een antwoord kan bieden op ecologische en maatschappelijke uitdagingen. Voor Gijs Van Vaerenbergh en Atelier Arne Deruyter is het duidelijk: “Het landschap moet nog meer de drager worden van toekomstige ontwikkelingen. Het is de basis van elk project.” De Eilandtuin toont dat visie, samenwerking en een respectvolle omgang met de omgeving kunnen leiden tot een toekomstgericht landschap dat tegelijk verwondert, inspireert en bijdraagt aan biodiversiteit.

PROJECTFICHE
Projectnaam en locatie: Eilandtuin (Kasteelvijver, Nationale Plantentuin Meise)
Opdrachtgever: Nationale Plantentuin Meise
Ontwerp: Gijs Van Vaerenbergh in samenwerking met Atelier Arne Deruyter
Projectpartners: Wegenis- en rioleringswerken De Dender NV
Jaar van oplevering: 2022
Beschikbaar ontwerpbudget: 600.000 euro
Oppervlakte: ± 7.000 vierkante meter
Stijl: Engelse landschapsstijl, belevingstuin
Verharding: Sculpturaal pad in uitgewassen beton
Beplanting: +400 soorten water-, oever- en moerasplanten
Bodem: Natuurlijke gradiënten in bodempeil; geen speciale behandeling vermeld
Duurzaamheidsmaatregelen: Natuurlijke waterhuishouding, robuust materiaalgebruik, lage onderhoudsbehoefte
Bijzonderheden: Geschikt voor educatie, evenementen en botanisch toerisme

Tekst: Manuel Lub
Beeldmateriaal: Gijs Van Vaerenbergh, Atelier Arne Deruyter