Circulair watergebruik: water als sleutel tot een circulaire toekomst

Circulair watergebruik is een cruciale bouwsteen voor klimaatbestendige buitenruimten. Hoe slimmer we omgaan met water, hoe weerbaarder we worden in droge periodes – en hoe beter we voorbereid zijn op de grillen van het klimaat. Van hemelwaterrecuperatie tot grijswatercircuits en infiltratiezones: wie ontwerpt met water in gedachten, bouwt mee aan een toekomst die veerkrachtig en verantwoord is. Hoe dat er in de praktijk uitziet, werd helder uiteengezet tijdens het CG Concept Kennistheater op Meesters in de Tuin, dankzij de expertise van Wim Garmyn (Embuild Vlaanderen) en Sabine Stuiver (Hydraloop). Op basis van hun inzichten schreven we dit artikel.

OVER DE EXPERTS
Wim Garmyn (BE) is projectcoördinator klimaatadaptief bouwen bij Embuild Vlaanderen. Hij adviseert ontwerpers, aannemers en overheden over infiltratie, buffering en circulair watergebruik. Sabine Stuiver (NL) is co-founder en chief marketing officer van Hydraloop, een bekroond bedrijf gespecialiseerd in grijswatersystemen.

Tijd voor verandering

Langdurige droogte, wateroverlast, verzakkende bodems en dalende grondwaterstanden: de gevolgen van de klimaatverandering zijn steeds voelbaarder. Tegelijk blijven onze steden verdichten en groeit de druk op rioleringen en ondergrondse infrastructuur. Het klassieke waterbeheer – gebaseerd op snelle afvoer – schiet tekort in een tijd waarin elke druppel telt. Hoewel er al veel in beweging is, moet de verschuiving naar een meer waterbewuste en klimaatrobuuste inrichting van onze particuliere en (semi-)openbare ruimten versneld worden doorgezet. Gelukkig is het potentieel groot. Volgens cijfers van de Vlaamse Milieumaatschappij (2000 tot 2020) bestaat 88% van het watergebruik van huishoudens uit leidingwater van drinkwaterkwaliteit, terwijl dergelijke kwaliteit voor veel toepassingen niet noodzakelijk is. Daar kan – en moet – dus nog een groot verschil worden gemaakt.

De groen- en bouwsector spelen daarbij een sleutelrol. Zij brengen ontwerp, uitvoering en waterbeheer samen op het terrein – van particuliere tuinen tot grote stadsprojecten. Door blauw en groen beter te verbinden en circulair watergebruik op perceelsniveau mogelijk te maken, dragen ze bij aan de watertransitie die nodig is om onze leefomgeving toekomstbestendig te maken.

Wat is circulair watergebruik?

Circulair watergebruik draait om slim en efficiënt omgaan met water in de hele waterketen. Dat betekent: de vraag beperken (reduce), waterstromen hergebruiken (reuse), de juiste waterkwaliteit inzetten op het juiste moment (recycle), natuurlijke bronnen herstellen en beschermen (restore), en waar mogelijk grondstoffen of energie terugwinnen (recover). Het is een systeemdenken dat vertrekt vanuit respect voor de bron en doordacht inzicht in gebruik.

Hemelwater is goud waard …

Om duurzaam om te gaan met water moeten we nadenken over welke waterbron geschikt is voor welke toepassing. Hemelwater — of simpelweg regenwater — is een relatief propere en zachte bron die zich uitstekend leent voor allerlei toepassingen waarbij drinkwaterkwaliteit niet vereist is. Denk aan toiletspoeling, wasmachines, het besproeien van tuinen of het reinigen van verhardingen. Ook in de publieke ruimte biedt regenwater kansen, bijvoorbeeld voor het sproeien van groenvoorzieningen of sportvelden. Toch wordt het potentieel nog onvoldoende benut.

“Vandaag wordt hemelwater op veel plekken nog steeds versneld afgevoerd via goten en riolen, terwijl het net waardevol is om lokaal op te vangen en te gebruiken. Door hemelwater tijdelijk vast te houden in tuinen, vijvers, groendaken of wadi’s, voorkomen we wateroverlast en creëren we een reserve voor drogere periodes”, vertelt Wim Garmyn. Zulke buffersystemen maken deel uit van een bredere strategie waarin water niet wordt weggewerkt, maar slim wordt beheerd. “We moeten regenwater niet enkel bufferen om de riolering te ontlasten, maar ook denken aan infiltratie en lokaal gebruik. Regenwater is te waardevol om het zomaar weg te laten lopen.”

Ook infiltratie is dus cruciaal. Door regenwater te laten insijpelen in de bodem, ondersteunen we de natuurlijke waterbalans en dragen we bij aan het herstel van het grondwaterpeil. Dat vraagt voldoende ruimte in de bodem en een doordachte omgang met verharding. In een sterk verharde omgeving kan het water simpelweg niet weg. Door ontharding en vergroening kunnen we opnieuw ruimte geven aan dit natuurlijke proces en krijgt het water ook effectief de kans om de bodem te bereiken. Met de aangescherpte hemelwaterverordening van 2023 is hergebruik gelukkig in opmars. Hemelwaterputten zijn nu niet alleen verplicht bij nieuwbouw of heropbouw, maar ook bij grote renovaties en uitbreidingen. Bovendien is de minimumcapaciteit van die putten verhoogd, wat bijkomend hergebruik mogelijk maakt.

Toch zijn er ook uitdagingen. In dichtbebouwde woonwijken met kleine percelen is er vaak onvoldoende ruimte voor opvang, buffering en individueel hergebruik. Volgens Garmyn is een collectieve aanpak daarom essentieel. “Als je de opvang van private daken koppelt aan publieke verhardingen, creëer je meer mogelijkheden en een efficiënter beheer”, zegt hij. Zo’n gedeeld systeem is praktischer, kostenefficiënter en makkelijker te onderhouden op lange termijn. Een mooi voorbeeld daarvan is de reconversie van een oude brouwerijsite in Baasrode. Daar werd een woonproject met 32 wooneenheden ontwikkeld rond 1300 m² collectief groen, naar ontwerp van BASIL Architecten. Het hemelwaterbeheer werd van bij de start geïntegreerd in het plan, met buffering, infiltratie en mogelijk hergebruik als structurele elementen.

… maar het volstaat niet!

Garmyn benadrukt dat hemelwater slim benutten een logische eerste stap is, maar dat het niet volstaat. De effecten van het veranderende klimaat zullen steeds meer voelbaar zijn, met langere en frequentere droge periodes. Hemelwaterputten komen daardoor sneller leeg te staan, terwijl onze waterbehoefte niet afneemt. Nog strengere regels — met almaar grotere hemelwaterputten of complexere installaties — zijn in veel situaties niet realistisch of betaalbaar. Zeker in compacte of oudere woningen is de ruimte of infrastructuur vaak ontoereikend. “We moeten strategisch verder kijken. Welke alternatieve waterbronnen kunnen we verder nog benutten? Water dat al eens gebruikt is, opnieuw inzetten: daar ligt de echte sleutel tot circulair gebruik.”

Grijswater slim inzetten: Hydraloop

Grijswater — relatief proper huishoudelijk afvalwater afkomstig van douches, baden, wasmachines en wastafels — biedt een interessant potentieel. Door het te zuiveren en opnieuw te gebruiken voor toepassingen die geen drinkwaterkwaliteit vereisen, kunnen we ook buiten de regenperiodes water besparen. “Grijswater is een vergeten bron”, stelt Sabine Stuiver. “Met de juiste technologie kunnen we dat water perfect opnieuw inzetten. Veilig, automatisch en zonder chemische producten. Zo wordt water dat anders verloren zou gaan, opnieuw functioneel ingezet binnen de woning.”

Circulaire wateroplossingen hoeven gelukkig geen toekomstmuziek te zijn. De technologieën bestaan en de inzichten zijn er, maar de toepassing blijft nog beperkt. Nieuwe systemen voor waterbesparing en hergebruik worden pas mondjesmaat toegepast in woningen of projecten, vaak alleen wanneer ze wettelijk verplicht zijn. Nochtans zijn er al praktische oplossingen beschikbaar die klaar zijn voor gebruik. Eén daarvan is Hydraloop.

“Hydraloop is een compact grijswaterrecyclesysteem dat water uit douche, bad, wastafel en (optioneel) wasmachine zuivert en opnieuw inzetbaar maakt”, vertelt Stuiver. Het systeem werkt zonder filters of chemicaliën, via een combinatie van onder andere sedimentatie, luchtbelbeluchting en uv-desinfectie. Het gezuiverde water wordt gebruikt voor toepassingen zoals toiletspoeling, tuinirrigatie, wasmachine of het bijvullen van een zwembad. Hydraloop is gecertificeerd en monitort continu alle interne processen. Zo wordt de werking en veiligheid van het systeem geborgd, en de waterkwaliteit gegarandeerd. Bovendien vereist de Hydraloop weinig onderhoud. De systemen zijn beschikbaar in verschillende modellen, zoals de H300 voor kleine tot middelgrote woningen en de H600 voor grotere huishoudens met een hogere waterbehoefte. Voor grotere toepassingen zijn er ook cascadeopstellingen mogelijk, bijvoorbeeld voor collectieve opvang en hergebruik in hotels, studentenhuizen of sportfaciliteiten.

Zowel bij regen- als grijswatersystemen speelt opslag een belangrijke rol en vormt het vaak een uitdaging. Regenwater vraagt voldoende bufferruimte, wat in sterk verdichte en bestaande omgevingen niet altijd haalbaar is. Bij behandeld grijswater ligt de complexiteit elders. In Vlaanderen gelden strikte regels: gezuiverd grijswater mag niet geloosd worden in de riolering (omdat het té zuiver is) en evenmin infiltreren in de bodem (omdat het nog steeds als afvalwater wordt beschouwd). Bovendien mag de opslag slechts tijdelijk zijn, aangezien stilstaand gezuiverd water opnieuw besmet kan raken. In Vlaanderen moeten systemen daarom vraaggestuurd zuiveren – dus enkel wanneer er effectief een toepassing volgt. Systemen zoals Hydraloop bieden daarvoor een oplossing: het gezuiverde grijswater wordt regelmatig opnieuw gedesinfecteerd, zodat het veilig en stabiel blijft. “Hydraloop ‘herdesinfecteert’ het behandelde water elke vier uur”, legt Sabine Stuiver uit. “Daardoor blijft het helder, schoon en veilig, ook als het niet meteen wordt gebruikt.”

Circulair waterhuis in Boskoop

Het circulaire waterhuis van de familie Rotteveel in Boskoop (NL) is een inspirerend voorbeeld van hoe hergebruik van regen- en grijswater in een private woning leidt tot aanzienlijke waterbesparing. In 2023 werd er een proefproject opgestart waarin verschillende systemen gecombineerd worden tot een gesloten watercircuit. Regenwater van het dak wordt opgevangen in een ondergrondse tank in de tuin, gezuiverd en gebruikt voor douche, bad, wastafels en tuin. Het gebruikte water uit bad en douche wordt nadien opnieuw gezuiverd door een Hydraloop-systeem en nog een keer ingezet voor de toiletten en de wasmachine. Enkel voor de keuken is nog standaard drinkwater aangesloten. Het resultaat? Meer dan 90% drinkwaterbesparing en 40% minder afvalwater.

Met het proefproject wil de familie Rotteveel andere woningeigenaren, ontwikkelaars en overheden inspireren om zelf ook een bijdrage te leveren aan de noodzakelijke watertransitie. Het circulaire watersysteem zorgt niet alleen voor waterbesparing, maar helpt ook om regenwater lokaal op te vangen. Zo wordt het rioolstelsel bij hevige buien minder belast en wordt wateroverlast voorkomen. Bovendien fungeert de woning als testomgeving: gedurende tien jaar worden waterkwaliteit, verbruik en opbrengst gemonitord om na te gaan of dit soort systemen op termijn ook op wijkniveau inzetbaar zijn.

Hof fan Lemmer

In Friesland wordt het circulaire denken op wijkniveau toegepast in Hof fan Lemmer, een duurzame nieuwbouwwijk aan het open water van de Brekken. Vrijwel alle kavels liggen aan open vaarwater en drinkwaterbesparing is een centraal thema. Alle woningen worden ‘waterbespaar-klaar’ gebouwd, wat betekent dat waterhergebruik verplicht is gesteld door de projectontwikkelaar. Elke eigenaar kiest zelf voor een regenwateropvangsysteem of een grijswaterrecyclingsysteem. In het stedenbouwkundig ontwerp is bewust ruimte gemaakt voor regenwaterbuffering, ontharding en klimaatadaptieve oplossingen. Waterbeheer is hier geen technische bijzaak, maar een structureel onderdeel van de duurzame visie op wonen.

BOUWEN AAN DE TOEKOMST
Het bouwen of verbouwen van een woning is vandaag meer dan een technisch traject: het is een unieke kans om de woning echt toekomstbestendig te maken. Door nu al na te denken over veranderende bouwnormen en klimaateisen, vermijd je later dure aanpassingen. Denk aan voldoende buffercapaciteit, hergebruik van behandeld grijswater en het inzetten van biobased materialen. Wat vandaag optioneel is, wordt morgen wellicht de norm of zelfs verplicht. Bovendien neemt de interesse in duurzame woningen toe, wat ook een positieve invloed kan hebben op de waardeontwikkeling van je woning. Wie vooruit kijkt, bouwt slimmer.

Wetgeving als hefboom

Hoewel circulair watergebruik steeds vaker wordt erkend als een waardevolle strategie, blijven concrete stimulansen vanuit het beleid voorlopig uit. In Vlaanderen ligt de focus vooral op het bufferen van regenwater en het ontlasten van de riolering. Maar echt circulair watergebruik — waarbij eerder gebruikt water een tweede leven krijgt — blijft onderbelicht. Toepassingen zoals toiletspoeling of tuinirrigatie met regenwater zijn technisch waardevol, maar ze zijn geen circulaire systemen: het water wordt immers voor de eerste keer gebruikt. Pas wanneer we grijswater — afkomstig van douche of bad — zuiveren en opnieuw inzetten, spreken we van een echte kringloop. En net dat type hergebruik krijgt vandaag nauwelijks beleidsmatige ondersteuning, terwijl andere duurzame bouwmaatregelen wél voor subsidies in aanmerking komen. Ook op infiltratie wordt nog te weinig ingezet, nochtans cruciaal voor het herstel van grondwatervoorraden.

“Er worden verplichtingen opgelegd rond hemelwaterputten”, merkt Garmyn op, “maar voor echt circulair gebruik ontbreekt elke stimulans.” Stuiver vult aan: “Overheden in België en Nederland benutten de expertise van de sector te weinig. Wat we nodig hebben, zijn concrete maatregelen: belastingvoordelen, aangepaste regelgeving, erkenning van bewezen technologieën. Water is waardevol, maar nog altijd te goedkoop om echte gedragsverandering teweeg te brengen.”

Ook op het vlak van veiligheid ligt er een drempel. “Grijswatersystemen zijn betrouwbaar, digitaal gemonitord en veilig in gebruik”, benadrukt Stuiver. We moeten af van het idee dat alles altijd drinkwaterkwaliteit moet hebben. Water moet gewoon ‘fit for purpose’ zijn, en uiteraard voldoen aan de strenge Europese veiligheidsstandaarden voor waterhergebruik.” Toch is er beweging. In Nederland is er een nationale doelstelling om het waterverbruik tegen 2035 met 20% te verminderen. Ook in Vlaanderen groeit het besef dat we niet alles meer kunnen oplossen met klassieke infrastructuur. Dat vraagt om meer samenwerking tussen ontwerpers, bouwers, beleidsmakers en burgers.

WATERBEWUST BOUWEN BEGINT NU!
De technieken zijn er. De inzichten ook. Wat vandaag nog ontbreekt, is een bredere implementatie op het terrein. Circulair watergebruik vraagt een praktische vertaling in ontwerp, uitvoering en beleid. Het is de logische volgende stap voor wie wil ontwerpen met oog voor klimaat, ruimte en leefkwaliteit. Wie daarin vooruit denkt, maakt niet alleen ruimte voor water, maar voor de toekomst.

Meer weten?

Wil je aan de slag met waterbewust ontwerpen of meer weten over circulair watergebruik? Raadpleeg dan de Code van Goede Praktijk voor meer info en inspiratie rond waterbewuste technieken en realisaties in de praktijk. Meer informatie over grijswatersystemen vind je op www.hydraloop.com.

BEZOEK MEESTERS IN DE TUIN 2025
Op 2 en 3 oktober vindt de volgende editie van de vakbeurs Meesters in de Tuin plaats, in het Inspyrium, Cuijk (NL) – dé ontmoetingsplek voor high-end hoveniers, (tuin)ontwerpers en (landschaps)architecten. Tijdens de ‘Grand Opening’ op 2 oktober brengt CG Concept een reeks inspirerende kennissessies in het CG Concept Kennistheater. Toonaangevende experts delen er hun visie op actuele uitdagingen en kansen in de groensector. De sessies worden georganiseerd door CG Concept in samenwerking met De Bloeimeesters, Blikveld en Embuild Vlaanderen. Ontdek alle sprekers binnenkort op www.cgconcept.be en www.meestersindetuin.nl!

Tekst: Rosalie Magriet